پناهگاه حیات وحش عباس آبادتنها زیستگاه اثبات شده یوز پلنگ در استان اصفهان است. برای اولین بار بعد از سالها گزار شهای مشکوک و غیر مستند افراد محلی که ادعا می کردند یوز را در مناطق مختلف این منطقه دیده اند، بالاخره در سال ۱۳۸۹ تصویر یک یوزپلنگ در دام دوربین های تله ای افتاد و برای اولین بار به طور رسمی استان اصفهان را وارد جرگه زیستگاههای یوزپلنگ آسیایی کرد. آخرین باری که یوزپلنگ رسما از استان اصفهان گزارش شد، گزارش بیژن فرهنگ دره شوری دردهه ۱۳۵۰ و از پارک ملی کلاه قاضی و پناهگاه حیات وحش موته بود که البته امروز نه در کلاه قاضی و نه در موته، متاسفانه نشانی از یوز وجود ندارد.
پناهگاه حیات وحش عباس آباد ، مثل خیلی دیگر از عباس آبادیها،اسم خود را از یک کاروانسرای عباسی به عاریت گرفته است. کاروانسرایی که در روستایی به همین نام (عباس اباد ) در زیر کوهی که آ نهم به نام عباس آباد شناخته میشود قرار گرفته است .
پناهگاه حیات وحش عباس آباد ، مثل خیلی دیگر از عباس آبادیها،اسم خود را از یک کاروانسرای عباسی به عاریت گرفته است. کاروانسرایی که در روستایی به همین نام (عباس اباد ) در زیر کوهی که آ نهم به نام عباس آباد شناخته میشود قرار گرفته است .
در حال حاضر این منطقه با مجموع ۵۶۰۰ علف خوار شامل قوچ و میش و جبیر و کل و بز (طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ پروژه یوزپلنگ آسیایی ) بین ۱۰ زیستگاه اثبات شده یوزپلنگ آسیایی ازلحاظ میزان طعمه های یوز در رتبه نخست کشور ایستاده است. در بین مناطق چهارگانه حفاظت شده استان اصفهان مهمترین منطقه ای که در آن جبیر زیست میکند، پناهگاه حیات وحش عباس آباد است (منطقه دیگر منطقه شکار ممنوع خاروست که البته جزو مناطق چهارگانه نیست ). جبیر که در دشتهای جنوبی منطقه زیست میکند، گونه ای است که در سالهای اخیر به دلیل تعقیب توسط موتور سیکلتهای پر قدرت و تخریب زیستگاه به واسطه چرای دام، به ویژه شتر کاهش جمعیت شدیدی را در کشور داشته است ولی جمعیت نسبتا مناسبی با توجه به خطر انقراض شدیدی که این گونه راتهدید می کند در پناهگاه حیات وحش عباس آباد وجود دارد . در کنار پستانداران، پرنده گان شاخصی هم در منطقه عباس آباد زیست می کنند که مهم ترینشان هوبره و زاغ بور (زاغ بور تنها پرنده کشورمان است که خارج از مرزهای ایران یافت نمی شود ) هستند. در مجموع ۴۳ گونه پستاندار،32 گونه خزنده، ۸۶ نوع پرنده بومی و ۱۷۵ گونه پرنده مهاجر در منطقه وجود دارند. یکی ازمشکلاتی که جمعیت باقیمانده یوز ایران را تهدید می کند، عدم دسترسی خانواد ه های مختلف یوزپلنگ در زیستگاههای مختلف با یکدیگر است که به نوبه خود باعث کاهش تنوع ژنتیکی گونه می شود. زیستگاههایی که یوز می تواند در آنها جابه جایی داشته باشد و خانواد ه های یوز در آنها جا به جا و به یکدیگر دسترسی پیدا کنند، در این میان ارزشی دو چندان دارند. پناهگاه حیات وحش عباس آباد با منطقه پارک ملی سیاهکوه اردکان کاملا هم مرز است و مرزهای این دو منطقه کاملا با هم، همپوشانی دارد. جالب اینجاست که از یوز ماد ه ای که اخیرادر پارک ملی سیا هکوه زایمان کرده است، قبلا در پناهگاه حیات وحش دره انجیر عکس برداری شده بوده است و در نتیجه میتوان مناطق پارک ملی سیاه کوه، پناهگاه حیات وحش دره انجیر و پناهگاه حیات وحش عباس آباد را سه منطقه دانست که یوزپلنگ قابلیت جابه جایی و دسترسی به جمعیت یوزهای دیگر که در این سه منطقه زیست میکنند، را دارد. ازدیگر گربه سانان نیز ، گرچه تا به حال گزارش مشاهده مستقیم و مستندی از گربه پالاس و پلنگ در منطقه وجود ندارد اما به واسطه جدید التاسیس بودن منطقه، انتظار ثبت حضور این گونه ها هم در آینده نزدیک و درصورت حضور مستمر دوربین های تله ای در منطقه وجود دارد .به خصوص در مورد پلنگ گزارشات افراد محلی، دامداران و معدن داران داخل منطقه کاملا قابل توجه است. تا به حال گربه وحشی، کفتار، گرگ، روباه معمولی، روباه شنی و شاه روباه رسما از منطقه گزارش شد ه اند که نشان دهنده این است که علاوه بر گربه سانان، سگ سانان هم تنوع بالایی در پناهگاه حیات وحش عبا س آباد دارند. تعداد دام در منطقه، به خصوص در قسمتهای جنوبی قابل اعتنا نیست و خوشبختانه از شتر هم در منطقه خبری نیست. بناهای انسانی و سکونت گاههای انسانی داخل پناهگاه، عموما روستاهای کوچک چند خانواری و بعضا تک خانواری هستند. فعالیتهای معدنی در خارج از مرزهای منطقه رونق بسیاری دارد که نشان دهنده این است که خطر معدن همیشه این زیستگاهها را تهدید میکند، خوشبختانه با تبدیل منطقه از شکار ممنوع به پناهگاه حیات وحش ، گسترش فعالیتهای معدنی به داخل این منطقه فعلا متوقف شده است (به غیر از کانیهای فلزی ). دو کاروانسرا نیز در این منطقه وجود دارند یکی کاروان سرای روستای عباس آباد و دیگری کاوانسرای مزرعه مشجره که البته هنوز هیچ یک در فهرست آثار ملی ثبت نشد ه اند ولی در آینده می توانند جاذبه های گردشگری دیگری علاوه بر حیات وحش به منطقه اضافه کنند. مناطق گردشگری دیگری که در داخل یابه فاصله اندکی از پناهگاه حیات وحش عباس آباد واقع شد ه اند، قلعه بیاضه، روستای گرمه، بافت روستای چوپانان، روستای خنج و چندین نقطه دیگر قابل توجه، از نظر گردشگر ی اند که در سراسر منطقه پراکند ه اند و باعث بالابردن ارزش منطقه از نظر گردشگری شد ه اند. نکته منفی شاخص پناهگاه حیات وحش عباس آباد، متاسفانه عبور جاده آسفالته اردکان- چوپانان ازنیمه غربی منطقه است. البته این معضل بسیاری از زیستگاههای یوزپلنگ در ایران است، همین جاده از پارک ملی سیاه کوه اردکان هم عبور می کند.گرچه عبور جاده از داخل مناطق حفاظت شده، مستقیم ترین اثرش اختلال در روند مهاجرت یوز و برخورد خودرو با یوزهاست ولی عامل ثانویه،تخریب زیستگاه و تسهیل ورود شکارچیان غیر مجاز به زیستگاههای یوز و شکار طعم ههای یوز است. اما با وجود این مشکلات ، وسعت مناسب، دست انداز یهای اندک انسان به منطقه، موقعیت جغرافیایی مناسب و قرار گرفتن در کنار یکی دیگر از زیستگاههای وسیع یوز( پارک ملی سیا هکوه اردکان )نویدبخش به وجود آمدن یکی از مناس بترین زیستگاههای یوز در کشور در مرکز ایران است . با توجه به وسعت 200000هکتاری پارک ملی سیاهکوه و وسعت ۳۰۵۰۰۰ هکتاری پناهگاه حیات وحش عباس آباد که هم مرز هستند، در حقیقت ما یک زیستگاه یکپارچه بسیار وسیع نیم میلیون هکتاری، با کمترین دست اندازی ساخت ههای دست بشر، معدن و دام اهلی، برای یوز در اختیارداریم، که با توجه به روند فعلی جزیر ه ای شدن زیستگاهها ی حیات وحش در ایران، چنین مناطقی در حکم کیمیاست. علاوه بر خطرعبور جاده ترانزیتی اردکان – چوپانان از داخل منطقه، گمان ه زنیهای گسترده برای کانیهای فلزی در جنوب منطقه نیز از معضلاتی است که یوز در عباس آباد باید با آن دست و پنجه نرم کن د. با وجود ارتقا سطح حفاظتی منطقه متاسفانه هنوز گمانه زن یهای وسیع درجنوب منطقه برای یاقتن کانیهای فلزی ادامه دار د. اگر چنانچه این گمانه زنیها، سرانجامی داشته باشد احتمالا قسمت جنوبی منطقه که دست برقضا کریدور مهاجرتی منطقه با دیگر زیستگهاههای یوز است،آسیب شدیدی خواهد دید که علاوه بر کاهش جمعیت یوز منطقه، حتی جمعیت یوز کشور را نیز تحت تاثیر قرار خواهد داد. امید است که با توجه به ارزشهای بالای منطقه عباس آباد ، به رغم لزوم توجه به توسعه صنعتی در کشور از بهر ه برداری از کانیهای فلزی در منطقه چشم پوشی شود، تا این بهشت کویری گربه سانان ایران همچنان برای آینده ایران محفوظ بماند. تا قبل ازسالهای ابتدایی دهه هشتاد، پناهگاه حیات وحش عباس آباد هر ساله در فصل شکار، شکار چیان زیادی را از سراسرکشور به سمت خود می کشاند. تبدیل یک شکارگاه آزاد بسیار وسیع به پناهگاه حیات وحش و رساندن آن به یکی از زیستگاههای اثبات شده یوزپلنگ کار مهمی است که جز با زحمات محیط بانان بی ادعای این مرز و بوم بدست نیامده است.
( محمد بهشتی زواره )
برگرفته از روزنامه آرمان مورخ 1390/12/13 http://armandaily.ir
