هم خیلی دور، هم خیلی نزدیک

هم خیلی دور، هم خیلی نزدیک

کدخبر : 80735562(3413124) تاریخ مخابره : ۱۳۹۲/۰۴/۲۲ زمان مخابره : ۱۷:۱۹ سرویس خبر : فرهنگی- میراث فرهنگی و گردشگری- استانها-فرهنگی-

اصفهان- پرنده پر نمی زند، فقط صدای نفس های خودش را می شنود و ریتم نسیم ملایمی که با ورق زدن صفحات کتابش برهم می خورد.

 

بلوند است با چشمانی آبی و پوست روشن که توری از قطرات درشت عرق روی آن برق می زند.حسابی غرق در مطالعه است، آن هم کجا؟ در وسط برو بیابان، توی کویر خدا. انگار دنیا را از دستش گرفته اند و جا قحط است که همه عالم را ول کرده و صاف به دل برهوت خدا آمده است تا کتاب بخواند.

در غروب نارس کویر، وقتی کوره نارنجی آفتاب از نفس می افتد، از اقامتگاهش بیرون می زند، خود را به روی تلماسه ای می رساند، با ادا و اصول روی کاناپه نرم شنزار لم می دهد و با وسواس خاصی لای کتابش را می گشاید و از زیر سپر کلاه حصیریش، با کمند آبی چشمش می گذارد به دنبال توسن کلمات و د بخوان.

مرد دانمارکی، این همه راه از خانه و کاشانه و زرق و برق زندگی اش در یکی از پیشرفته ترین کشورهای دنیا بیرون زده است تا جای دنجی برای جولان پرنده خیالش بیابد. او به روستای فرحزاد در دل کویر دشت مرکزی ایران آمده است تا در اوج سکوت دلارام این صحرای کرانه ناپیدا، با خود خلوت کند. او آنقدر شیدای سکوت بکر این خطه است که تا مادامی که صدای مزاحمی یا احتراق موتور ماشینی، آرامشش را برهم نزند، از جای دنجش جنب نمی خورد.اما وقتی تلنگر مزاحمی، شیشه سکوت رویایی اش را ترک می اندازد، دیگر بند نمی شود، اول، چین های پیشانی اش درهم می رود، بعد غرولندکنان از بالای پاتوقش در روی رمل ها پایین می آید و سلانه سلانه به سراغ اتاق کوچکش در مهمانسرای سنتی روستای فرحزاد می خزد تا اقلکم در چهار دیواری غریبانه اش، راه قاصدک خیالش را به سرزمین رویاهایش پی بگیرد.

در سوی دیگر این کویر افسونگر، در روستای گرمه، یک زوج با دو موتور سیکلت کورسی سفیدشان هزاران کیلومتر راه را پیموده اند تا پس از گشت و گذار کویری، در مهمانسرای دنج سنتی این روستا بیاسایند.

دو گردشگر هلندی در لابی مهمانسرای آتشونی ( در زبان زرتشتی به معنی شب نشینی دور آتش) در روستای گرمه در حال نوشیدن چای داغ عصرگاهی اند، اما انگار نه انگار که هوای اینجا دم دارد و چشمه عرق تنشان شر شر از لای چین های گردنشان می جوشد. 
زوج هلندی انگار به سرزمین رویاهایشان آمده اند، آنقدر فضای سنتی و صمیمی با لعاب کاهگلی دیوارهای این مکان با شب نشینی های شبانه اش، برایشان خیال انگیز است که رد شیفتگی را در جاده چشمهایشان می توان زد.

اینها دو نمونه از حدیث مسافران مهمانسراهای سنتی در دو روستای شهرستان خور و بیابانک واقع در۴۳۰ کیلومتری شرقی ترین نقطه استان اصفهان هستند که برای گشت وگذار و استفاده از طبیعت بکر این خطه، خود را به کویر رسانده اند.

این خانه های بومی، تعداد قابل توجهی گردشگر داخلی و خارجی را بسوی خود جذب می کنند، گردشگرانی از جاهای دور که به این خطه بکر و دلارام می آیند تا خود را به خود گمشده اشان در هیاهوی زندگی مدرن نزدیکتر احساس کنند. این اقامتگاه ها که در جاهای مختلف دنیا تحت عنوان خانه بومی وجود دارند و عنوان رسمی آنها در کشور ما خانه های میراثی اقامتی است، با معماری بومی و فراهم کردن امکانات زندگی روستایی خود، نظر سیاحان زیادی را بسوی مناطق کویری کشورمان جلب کرده اند.

اکنون قریب یک دهه است که این خانه ها در گوشه و کنار ایران پا گرفته اند تا با تاکید بر بافت خاص معماری، آداب و رسوم، خورد و خوراک، پوشش و هنرهای محلی خود، گردشگرانی را که شیفته دیدن چنین فضاهای ساده و بومی اند، جذب کنند. در اینگونه خانه های قدیمی مرمت و احیا شده، خود صاحبان خانه ها نیز می زیند و گردشگران بعنوان مهمان در بخشی از خانه و در واقع در کنار میزبانان حضور دارند.

اکنون چند سالی است یک نهاد تحت عنوان خوشه سار بوم گردی تاسیس شده که تاکنون ۲۲ خانه ی میراثی اقامتی را در سطح کشور تحت پوشش قرار داده است، از جمله کلبه روستای چلاسر تنکابن، خانه دستکن دوهزار ساله روستای میمند واقع در دل کوه در شهر بابک کرمان، خانه نقلی کاشان و خانه آتشونی گرمه و بارانداز فرحزاد و ساربان مصر در خور و بیابانک. در واقع استان اصفهان با داشتن هشت واحد از۲۲ واحد خوشه سار، بیشترین عضو را در این مجموعه به خود اختصاص داده با این حال تعداد اینگونه خانه ها در سطح کشور خیلی بیش از این رقم است که هنوز به عضویت خوشه سار درنیامده اند. به گفته علی طباطبایی مدیر مهمانسرای بارانداز در روستای فرحزاد، هم اکنون در سطح شهرستان خور و بیابانک۳۰ مهمانسرای سنتی وجود دارد و یکی هم در حال ساخت است.

یکی از این مهمانسراها بتازگی در روستای هفتومان واقع در ۶۵ کیلومتری جنوب خور و ۲۴۰ کیلومتری شرق نایین نیز راه اندازی شده است.

صدور مجوز بهره برداری و تعیین تعرفه های خانه های عضو خوشه سار بر عهده سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری است.

در اینگونه خانه ها از وسایل و امکانات رفاهی رایج در مهمانپذیرها و هتل ها نظیر تلویزیون، یخچال، تخت و ... خبری نیست و امکانات آنها بسیار ساده و ابتدایی و برحسب اقلیم و زیست بوم هر منطقه متفاوت است.

طرح ایجاد خانه های میراثی اقامتی اولین بار در سال ۱۳۸۹ توسط مازیار آل داوود در روستای گرمه شهرستان خور و بیابانک بنا گذاشته شد. خانه های سنتی هم اکنون در همه جای ایران از مناطق کوهستانی تا جنگلی و کویری پا گرفته اند و هریک از آنها بر حسب خصوصیات اقلیمی، جغرافیایی و بومی خود، گردشگران خاصی را جذب می کنند با این حال این اقامتگاه ها در مناطق کویری حال و هوای خاص خود را دارند. طبیعت خاص کویر که روزش سرشار از سکوت مطلق و شبش سرشار از افسون قندیل ستاره هاست، برای بسیاری از گردشگران بخصوص اروپایی هایی که در کشورهایشان از چنین اقلیم هایی بی بهره اند، بسیار دلارا و گیراست. کوچه های خاکی، خانه های کاهگلی، برهوت بکر،سکوت دلارام و قندیل جادویی ستاره های آسمان، بقدر کافی برای گردشگران بخصوص توریست های خارجی اغواکننده است که هزاران کیلومتر راه را برای رسیدن به این مناطق بپیمایند و شب های خاطره انگیزی را در آن بیتوته کنند.

مازیار آل داوود اولین کسی است که ابتکار ایجاد مهمانسراهای سنتی در کویر برای جذب گردشگران خارجی را پایه گذاشت و در اصل او را می توان بنیانگذار حرکت و تفکری بدیع در عرصه ی گردشگری بومی ایران دانست، کسی که خانه وقفی ۳۰۰ ساله اجدادیش را کرایه کرد و به این کار اختصاص داد و دیری نپائید که کارش چنان برسر زبانها افتاد که نام روستای گرمه و اقامتگاه آتشونی اش حتی در کتاب راهنمای مشهورLonely Planet که اقامتگاه های ارزان را در نقاط دیدنی جهان معرفی می کند،ثبت شد. کارشناسان این کتاب استرالیایی هنوز هم هر دو سال یک بار به گرمه می آیند تا اطلاعات خود را به روز کنند. به گفته یک توریست انگلیسی که در ایام نوروز به کویر آمده و میهمان آتشونی بوده است، همه سفارت ها در ایران آل داوود را می شناسند و بعنوان یک راهنما به هموطنان خود معرفی می کنند.

این اسم و رسم بی دلیل نیست، با تلاش بنیانگذار خانه آتشونی، محور گردشگری اصفهان - خور و بیابانک بعنوان زیباترین محور گردشگری کشور شناخته شده و از میان ۱۵ مرکز دیدنی و خوراکی محلی در کشور، آتشونی رتبه هفتم را به خود اختصاص داده است.

ایده ایجاد اقامتگاه در روستا از روزی به ذهن آل داوود رسید که یک گروه توریستی فرانسوی، بطور اتفاقی، یک شب را در گرمه اقامت و برغم امکانات بسیار کم روستا، شب خوشی را در آن سپری کردند.

آل داوود می گوید: من فهمیدم آنچه توریست ها از گشت و گذار در ایران توقع دارند، فقط دیدن فرهنگ بومی و معماری ویژه ایرانی است. وی معتقد است:طبیعت گران اروپایی که به ایران می‌آیند، جست و جوگر و تنوع طلب اند،می‌خواهند گوناگونی اقلیم این سرزمین را ببینند و از همه بیشتر کویر را دوست دارند چون در کشور خودشان این نوع اقلیم را تجربه نکرده اند و شیوه زندگی در کویر برایشان ناشناخته است.

خانه آتشونی آل داوود، اکنون چشم و چراغ روستای گرمه است، یک خانه گلی با درب چوبی کوتاه که راهرویی تنگ با پله های کوتاه و سقف تو سری خورده، تازه واردان را به اندرونی اش وصل می کند، خانه ای با حیاط مرکزی به شیوه خانه های قدیم ایران، دیوارهای کاهگلی و ایوان کوتاه. ردیف آخر این پله ها به درگاه کوچکی ختم می شود و در آن دو سبد حصیری کوچک از دو طرف درگاه آویزان است. در و دیوار، زمین و طاقچه های داخل خانه پر از اشیای قدیمی مثل چرخ نخ ریسی، کوزه و اتوی ذغالی است، اشیایی که روزگاری در خانه هر کویرنشینی بوده و حس نوستالوژیک خاصی را در بیننده امروز ایجاد می کند.

این اقامتگاه سنتی دارای هفت اتاق تودرتوست که همه آنها بر اساس اسامی قدیمی نامگذاری شده اند مثل اتاق کرسی، بالاخانه، تختو، شاه نشین، زیرزمین و کتیبه. سقف اتاق ها، گنبدی و ارتفاع درها کوتاه است بطوریکه برای ورود به آنها باید تعظیم کرد، ضمن اینکه در اتاق ها به جای تختخواب، جارختخوابی با چند تشک و بالش لوله ای وجود دارد. در بیرون خانه هم یک مکان با حصار چوبی برای نگهداری حیواناتی مثل بز و دو شتر به نام های شبن و شموت وجود دارد.

تپه های شن روان،دریاچه ی نمک، درختچه های خار، رصد ستارگان شب کویر ، پذیرایی با غذاهای سنتی(نظیر دمی عدس با گوشت،کله جوش محلی،اشکنه ماست)، شترسواری، چرخ سواری، اجرای موسیقی و دور هم نشینی های شبانه، گردش در میان نخل های زیبا و رودخانه کوچک میان روستا، همنوایی با فریاد طبیعت بکر، غلتیدن روی رمل‌ها،خوابیدن در سایه گزها و تاق‌ها، عکاسی از آسمان شب، تماشای طلوع و غروب در افقی بی انتهای کویر و خوابیدن در پشت بام آتشونی زیر آسمان ستاره باران کویر در زمره برنامه هایی است که مهمانان این خانه سنتی از آن برخوردارند.

شامگاهان انوار زرفام فانوس ها و چراغ های آویزان در همه جای این خانه کویری، سیمای دلپذیری را در فضای این خانه صمیمی آذین می بخشد. علاوه بر اینکه بوی خوش چوب سوخته از شومینه اتاق ها نیز در شب های سرد کویر به دفتر خاطرات مهمانان این گردشسرای کویری می افزاید. مهمانان آتشونی، شبها بعد از پیاده روی طولانی در دل کویر، کنار آتش دور هم می نشینند تا میزبانانشان با دف و یک ساز محلی استرالیایی به نام دیجریدو که متعلق به بومی های جنوب استرالیاست و از چوب درخت گردو ساخته شده است، سکوت شب کویر گرمه را درهم شکنند. نوای این ساز بومی همراه با دف، تنبور و نی و صدای جرقه های چوب آتش های شبانه، انگار لالایی حزن انگیزی است که شبانگاهان و در زیر تور سفید ستارگان، توی گوش کویر خوانده می شود تا به خواب بکر ابدیش ادامه دهد.

روستای گرمه در دل کویر مرکزی ایران از گیرای های متنوع گردشگری برخوردار است.
معماری خاص با قلعه های متعلق به دوره ساسانی و آثار برجا مانده از زندگی در هفت هزار سال پیش، از ویژگی های خاص این روستاست. روستای پرنخل گرمه در واقع نقطه ای بر جاده تاریخی ابریشم، در منطقه خور و بیابان است که ۷۲۰ کیلومتر از پایتخت شلوغ کشور و۳۵۰ کیلومتر از اصفهان فاصله دارد. 
گرچه تاکنون هیچ بررسی باستان شناسی یا پژوهش تاریخی در باره گرمه انجام نشده اما شواهد موجود مانند قلعه وسط روستا که می‌گویند متعلق به دوره ساسانی است، از قدمت بافت معماری آن خبر می دهد.

خور و بیابانک درست در وسط کویر مرکزی ایران قرار دارد؛ جای دوردستی که انگار میلیون ها سال هیچ تغییری نکرده و برخی روستاهایش مثل گرمه و مصر و فرحزاد بیش از پیش دارای جاذبه های توریستی اند.

در روستای فرحزاد که تنها دو خانوار سکنه دارد، نیز دو خانه ی میراثی اقامتی تحت عنوان باراندازهای شماره یک و دو بنا شده که جمعا دارای ۱۲ اتاق و دو ایوان شاهنشین با سقف های هلالی است. این دو بارانداز روی هم حدود۷۰ نفر ظرفیت دارند. در مدخل ورودی باراندازها، مکانی برای برپایی آتش و مراسم آتشونی هم تعبیه شده است. این مکان متعلق به خانواده طباطبایی است که خانه اجدادی خود را در این روستای کویری تبدیل به اقامتگاهی برای جذب طبیت گردان و کویرنوردان کرده اند. سبک معماری این دو مهمانسرا به سبک معماری درونگرای خانه های محلی کویری است. محصور شدن فرحزاد توسط شنهای روان و رمل های ماسه ای از خصوصیات بارز این روستاست که وجهه ای متمایز به آن بخشیده است. از دیدنی های این روستا می توان به چاه سلکنون ، نیزار مصر، دریاچه نمک سلکنون، تخت عباسی، تخت عروس، دریاچه نمک خور و کویر طبقه، جاده اف رود ابراهیم زهرا،ریگ گله، روستای گرمه، روستای محمدآباد کوره گز، روستای عروسان، جاده کاروان گذر عروسان- بیدستان، تخت محمد رضایی، تخت بازو و رمل های ماسه ای اطراف روستا اشاره کرد.

واقعیت این است که ایجاد خانه های بومی در کویر سبب رونق اشتغال در روستا های منطقه شده و حتی روند مهاجرت از روستا به شهر را معکوس کرده است. برای نمونه فعالیت خانه آتشونی در گرمه، شغلی هم برای جوانان این روستا دست وپا کرده و آل داوود با کمک فردی به نام علی ساربان که چند شتر داشت، دومین مهمانسرا را در روستای مصر راه اندازی و برنامه شترسواری از گرمه به مصر و تورهای شترسواری یک تا هفت روزه در مسیر مصر تا طبس و مسیری از جاده ابریشم را برقرار کرده است. کم کم با توسعه روند گردشگری در گرمه، تولید و عرضه صنایع دستی مثل حصیربافی هم در این منطقه رونق پیدا کرد و این دریچه جدیدی بود به زندگی روستائیانی که از طریق کشاورزی، دامداری، قالیبافی یا کار روی کامیون‌ها امرار معاش می‌کردند.

به گفته مازیار آل داوود، این دریچه جدید روند مهاجرت اهالی روستا به شهر را متوقف کرده و برخی رفتگان را به فکر بازگشت انداخته است. جز در تابستان که گرمای کویر طاقت فرساست، در سایر فصول بطور متوسط هفته ای ۶۰ تا ۸۰ نفر به گرمه می‌آیند و این برای روستایی با جمعیت کم(حدود ۲۵۰ نفر) و اقتصاد محدود آن رقم چشمگیری است. 
فی الواقع، مدل روستای گرمه می تواند الگوی خوبی برای اجرای آن در بقیه نقاط کشور و رشد و توسعه صنعت گردشگری است.

آل داوود در باره زندگی در یک روستای کویری می گوید: این سبک زندگی، زنده کننده آداب و فرهنگ اصیل ماست و این اتفاق در حال رونق گرفتن است و در همه جای ایران هم می تواند انجام شود، اما باید حتما شناختی از سنت منطقه وجود داشته باشد.

اکنون بدلیل شدت گرمی هوا، اغلب خانه های بومی کویر به حالت تعطیل درآمده اند(از اواسط خرداد تا اواسط شهریور) اما پاییز با خنک شدن هوا، این خانه ها دوباره کار خود را از سر می گیرند تا پذیرای مهمانان دور و نزدیکی باشند که مشتاقانه برای دیدن سبک زندگی روستائیان ساکن در کویر و استفاده از فضای بکر این اقلیم به منطقه سفر می کنند.

به گفته اکبر رضوانیان کارشناس ارشد گردشگری، فعالیت خانه های بومی در کشور در جهت رشد توریست فرهنگی و توسعه پایدار است و به همین دلیل هم باید از آنها حمایت شود. وی می گوید: استاندارد کاری این خانه ها با هتل ها و مهمانپذیرها کاملا متفاوت است چون این خانه ها بر پایه اشاعه فرهنگ بومی مناطق کشور شکل گرفته اند و این امر می تواند بهترین شیوه انتقال فرهنگ ما به اقوام و ملل دیگر باشد. این خانه ها اغلب در جاهای دور و در دل مناطق کویری، جنگلی، کوهستانی و روستاها شکل گرفته اند اما آنها به یمن معماری و رسم و رسوم بومی شان، مشتاقان زیادی را بسوی خود جلب می کنند.

در سال ۱۳۸۳ رضا میرکریمی کارگردان سینمای ایران فیلمی به نام خیلی دور، خیلی نزدیک ساخت که بخشی از آن در روستای مصر با مناظری دلفریب از کویر فیلمبرداری شده بود. این فیلم هوس دیدن کویر را در دل خیلی‌ها زنده کرد و بعد از آن تورهای زیادی راهی مصر و دیگر مناطق کویری کشور شدند.

قدر مسلم، گردشگری کویری به خودی خود تاثیر فرهنگی زیادی را هم در گردشگران داخلی و هم در گردشگران خارجی به همراه دارد و از این نظر باید مورد توجه خاص قرار بگیرد. گردشگرانی که اینگونه اماکن را برای سفر خود برمی گزینند، از جاهای دور و نزدیک به ناکجاآبادهایی می آیند که در عین دور افتادگی شان، باعث تلطیف روح و صیقل خلق مسافران می شوند.

این خانه های حاشیه ای دل کویر درواقع ساحلی نزدیک به دریای نگاه جستجوگر گردشگرانی اند که بدنبال یافتن گوهر زیبایی های بکر و دست نخورده و مفاهیم عالی انسانی نهفته در زادبوم های سنتی و بومی، از هیاهوی زندگی خود در ابرشهرها گریخته اند.

بیابان و کویر در مجموع یک پنجم سطح خشکی را تشکیل می دهند، مناطقی که جذابیت های شگفت انگیز خود را به رخ انسان کشیدند و اینک از توریستی ترین نقاط جهان بشمار می روند. ایران ما نیز دو نقطه از خشک ترین،گرمترین و زیباترین کویرهای زمین شامل کویر لوت و کویری مرکزی را داراست که چند سالی است نگاه گردشگران را به سوی خود جلب کرده است. اما آمدن گردشگران به این مناطق دورافتاده و دارای اقلیم های خاص و درعین حال رونق صنعت توریست در کشور نیز در گرو توجه به اقامتگاه های بومی در اینگونه نقاط است، اقامتگاه هایی که سالهاست سنگ بنای آنها در مناطق کویری اصفهان گذاشته شده است اما نیاز به حمایت بیشتر دارند.

قدر مسلم حمایت از این خانه ها و سامان بخشیدن به امور آنها نیز منوط به پشتیبانی از نهاد موسوم به خوشه سار بوم گردی است. به گفته وحید دزفولی مالک خانه سنتی ساربان در روستای مصر، قرار است موسسه ای به نام موسسه آموزشی و پژوهشی بوم گردی راه اندازی شود تا با برنامه های آموزشی خود نیاز اقامتگاه های سنتی را ساماندهی و استاندارد کند. این موسسه با شناسایی خانه های سنتی مستعد در کشور،آنها را برای کسب مجوز لازم به اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری معرفی خواهد کرد.

از: محمدرضا شکراللهی

۵۴۳